Najpopularniejszym tytułem rozpatrywanym przez sądy kościelne w Polsce jest niewątpliwie określona w kan. 1095 nr 3 Kodeksu Prawa Kanonicznego niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Właściwa interpretacja powyższego tytułu przysparza wielu problemów. Niektórzy mylnie uważają, że chodzi tutaj wyłącznie o różnego typu zaburzenia psychiczne, np. schizofrenię, nerwicę. Natomiast, inni próbują podciągnąć pod w/w tytuł wszelkie nieprawidłowości w zachowaniu współmałżonka, nawet te powstałe dopiero po wielu latach zgodnego życia w małżeństwie.
Należy podkreślić, że psychiczna niezdolność do małżeństwa nie powstaje nagle i niespodziewanie w dniu ślubu, ale istnieje jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Planując ślub warto zwracać uwagę na wszelkie uzależnienia u kandydata do małżeństwa (alkoholizm, narkomanię, lekomanię, Internet i pornografię etc), a nie tylko potencjalne anomalie zdrowia psychicznego lub zaburzenia preferencji seksualnych. Nie bez znaczenia są także właściwe relacje z rodzicami. W praktyce procesowej dość często można zaobserwować bowiem tzw. brak „odciętej pępowiny”, czyli nadmierne przywiązanie do domu rodzinnego oraz związaną z tym nieumiejętność funkcjonowania w oderwaniu od niego, niesamodzielność w podejmowaniu ważnych decyzji.
W Kodeksie Prawa Kanonicznego na próżno szukać definicji owych istotnych obowiązków małżeńskich albo ich przykładów. Dlatego w praktyce procesowej posługuje się orzecznictwem Roty Rzymskiej. Do istotnych obowiązków małżeńskich należy zaliczyć m.in.: tworzenie małżeńskiej wspólnoty całego życia; dbanie o relację międzyosobową między małżonkami (zwłaszcza o więź uczuciową); wytrwanie w relacji trwałej, wiernej, wzajemnej i dozgonnej; zrodzenie i wychowanie potomstwa wewnątrz wspólnoty małżeńskiej.
Dla rozstrzygnięcia sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa z tytułu określonego w kan. 1095 nr Kodeksu Prawa Kanonicznego nie mają znaczenia fakty i zaburzenia zdrowotne, które powstały dopiero w końcowej fazie małżeństwa cywilnego stron. Sąd kościelny ocenia bowiem, czy w momencie wyrażania zgody małżeńskiej (ślubu) strony były zdolne podjąć się i wypełnić istotne obowiązki stanu małżeńskiego, nawiązać wspólnotę małżeńską.
Ponadto, kościelny proces małżeński jest procesem spornym. Oznacza to, że dla poparcia stawianej w skardze powodowej tezy o nieważności małżeństwa należy przedstawić dowody. Mogą być to dokumenty (urzędowe i prywatne), ale zazwyczaj należy zgłosić kilku świadków, którzy znali strony jeszcze w okresie przedślubnym. Zaleca się, aby nie byli to wyłącznie członkowie najbliższej rodziny, lecz także wspólni znajomi lub sąsiedzi.
Dodatkowo, sądy kościelne – przeprowadzając postępowanie dowodowe – chętnie korzystają z pomocy biegłych. Najczęściej są nimi psychologowie, ale w niektórych sprawach niezbędne jest skorzystanie z opinii psychiatry – seksuologa.
W Kancelarii adwokata kościelnego Kamila Dziury można bezpłatnie skonsultować swoją sprawę i uzyskać merytoryczną ocenę, czy w danym przypadku istnieją przesłanki do stwierdzenia nieważności małżeństwa oraz czy dysponujemy odpowiednimi dowodami.
